en “vrije wil” en “voorbestemd zijn” … onze hopeloze zoektocht naar zekerheid …

Dit is een topic van De Praktische Boeddha, de eigenzinnige “gids voor een goed leven”. De Praktische Boeddha gidst je door zowel grote levensvragen,: hoe je kan omgaan met en nadenken over: “moeder waarom leven wij? “is geld werkelijk zo belangrijk?”, “bestaat de hemel, wat is Nirwana?” of dagdagelijkse bekommernissen : “mogen we nu eigenlijk dieren doden of niet?” of “ambitieus zijn zonder er zenuwen van te krijgen :)” Hier volgt een bezinning over de topic “Noodlot en geluk hebben”, “voorbestemd zijn of toeval?

Klik op deze link als je een overzicht van de topics wil of de algemene filosofie over “De Praktische Boeddha” : http://www.geertfiers.com/index.php/2013/09/21/de-praktische-boeddha-the-practical-buddha/

Als je er voldoende op naleest ga je alles gehoord hebben; gaande van “je hebt je lot in eigen handen”, dus doe er wat aan; tot “je bent je brein, dus alles is gedetermineerd en vrije keuze is een illusie”. Dat laatste komt van neurobiologen, (alla Dick Swaab) maar ook vanuit sociologisch-filosofische hoek komen veel deterministische stellingen dat onze meningen en handelingen bepaald worden door waar we geboren worden en waar we opgroeien en leven.

Dit heeft zowel grote repercussies op ons maatschappijbeeld, recht en hoe we ons persoonlijk leven inrichten.

De meest deterministische ideologen zullen in recht bijvoorbeeld de klemtoon leggen en de verantwoordelijkheid bij enerzijds de sociale omgeving leggen of anderzijds bij het feit dat je gedicteerd wordt door hoe je hersenen geprogrammeerd worden, dit ontaardt dikwijls tot een pleidooi voor geen of milde straffen en bij het andere uiterste – je bent volledige verantwoordelijkheid voor je daden en zware straffen.

Als neurobiologen zich buiten hun vakgebied wagen zoals Swaab doet door zijn bevindingen door te trekken naar het ethische worden ze arrogant; hetzelfde gebeurt als psychologen, zoals Paul Verhaeghe hun expertise doortrekken naar socio-economie : ze komen met in het beste geval heel eenzijdig politiek gekleurde stellingen naar buiten of gaan ook klinkklare onzin verkopen. Toch zijn we er allemaal mee weg omdat het over “geleerde heren” gaat. Hoewel ik zeker niet achter alles sta wat hij beweert bevalt de bescheidenheid van bvb. Jean-Paul Van Bendegem me dan veel meer; de man combineert dan ook twee prachtige disciplines : wiskunde en filosofie.

Ikzelf ga mij hier ook bezondigen aan wat ik bovenstaande mensen verwijt met twee nuances : één ik zoek steeds zelf “nuance”, tracht uiteenlopende standpunten in te brengen en twee : ik verkondig niets als “de” waarheid, enkel de waarheid van “de Praktische Boeddha”, die mijn persoonlijk verzinsel is.

Je zal verder merken dat ik nogal ver meega in het deterministische denken, maar ik wil toch tot een verdediging van het nemen van een hoge mate van eigen verantwoordelijkheid komen en het bestaan van “vrije wil” bevestigen.

Als we het deterministische tot in het uiterste doortrekken dan hoeven we natuurlijk zelf niets te doen, stel je gewoon voor : de mens is op zich al een gigantisch toeval binnen een universum waarop we een infinitesimale (oneindig kleine) impact op hebben; dalen we af van het universum naar onze leefwereld dan kunnen we alleen bevestigen dat onze meningen, houdingen en handelingen heel sterk bepaald zijn door waar we geboren worden. Als je met een bepaalde hersenafwijking geboren wordt zal je bijvoorbeeld aan “verzameldrift” gaan leiden; dus ja onze hersenen bepalen in zeer grote mate on ze limieten en zelfs doen en laten. Dus we hebben eigenlijk maar een heel kleine bewegingsruimte, we gaan nooit zo snel lopen als een paard, nooit zo sterk zijn als een beer, als je in Dakha geboren wordt en je moet in de sweathshops gaan werken van zodra je dertien bent is de kans oneindig veel kleiner dat je ooit een boeiende carrière zal maken dan als je in het Westen geboren wordt in een gezin van twee grootverdieners. Dus als ik statements lees als de volgende :” I would rather aim for the moon and miss than aim for the gutter and make it. – Danny Trejo” eventjes geleend van een vriendin op facebook; dan klinkt dat persoonlijk hol? Of toch weer niet?

Het probleem is dat het beklemtonen van het deterministische vooral gebruikt wordt om de verantwoordelijkheid bij het individu weg te nemen, ook in situaties waar dat totaal niet van toepassing is zoals in de meeste van de welvarende landen : het grootste gedeelte van de mensen die er geboren wordt heeft bewegingsruimte voor eigen handelen, hoe klein ook, en die bewegingsruimte maximaal benutten kan een immense invloed hebben op het leven dat je verder leidt.

Op sociaal niveau heb ik dus “problemen” met de term “kansarmen” en de frequentie waarmee die gebruikt wordt. Uiteraard pleit ik voor het organiseren van maximale toegang tot “kansen”, “onderwijs”, “huisvesting”, “gezondheidszorg”… die een staat (mee) organiseert. Toch moet iedereen die deze kansen krijgt daar dankbaar voor zijn en hun persoonlijke verantwoordelijkheid vervolgens maximaal opnemen, of het nu dankbaar is ten opzichte van de familie waarin je bent geboren of ten opzichte van de maatschappij; meestal is het een mix van beide. Maar je gaat nooit bot om met wat je gegeven wordt. Wat mij betreft zou onderwijs bijvoorbeeld echt kosteloos moeten zijn en dat is het vandaag niet. Ik gebruik bewust niet de term “gratis”; geen enkele dienstverlening is “gratis”; er is altijd iemand die de factuur betaalt. De maatschappij die het onderwijs volledig op de collectiviteit neemt helpt dus enorm om een stuk predestinatie te doorbreken en iemand een totaal ander, rijker pad te laten nemen dan wat “voorzienbaar” was. De gemeenschap die dergelijke taak op zich neemt mag van haar deelnemers eisen dat ze hiervoor respect en dankbaarheid tonen.

Als individu is het belangrijk om te weten dat predestinatie heel groot is, dat helpt je voor mededogen voor de minder “fortuinlijke” mensen; anderzijds heeft het geen enkele zin om enkel te focussen op wat vastligt maar wel op de bewegingsruimte die je hebt, dat kan in een mensenleven nog een gigantisch verschil uitmaken; neem de volle verantwoordelijkheid voor je eigen leven, benut die ogenschijnlijk piepkleine vrijheid of bewegingsmarge om “beter” te worden.

“Shit happens”; maar goede zaken gebeuren ook.

Mensen kunnen de neiging hebben om de twee uitersten tegelijk als constante in hun redeneren te gebruiken, maar dan wel op een manier die hun ego maximaliseert. Als er iets goed gaat dan is dat te wijten aan onze volgehouden inspanning, onze mentale en fysieke kwaliteiten en ons doelbewust werk. Als er iets fout loopt dan is dat te wijten aan onvoorziene omstandigheden en aan de omgeving. We interneren succes en duwen falen van ons af.

Ik heb al hoger betoogd dat we maximale bandbreedte moeten gebruiken die buiten de predestinatie valt; maar het is natuurlijk baarlijke nonsens dat succes enkel aan onszelf te wijten is. Nochtans stralen succesvolle zakenmensen, managers, sportlui dat uit; ze gaan ervan uit dat het toch vooral hun grote verdienste is dat ze ondergedompeld worden in succes; dit leidt meestal tot overmoed. Getuige als grote exponent hiervan het gedrag van bankiers in de tradingzalen en hun verantwoording voor hun exuberante bonussen. Hoewel de aandachtige lezer wel al zal begrepen hebben dat ik niet de ultieme verdediger ben ven “iedereen gelijk”, moeten we steeds durven erkennen dat omstandigheden een kans op slagen evengoed mee bepalen als ons eigen kunnen; dat durven erkennen zou veel waanzinnige beslissingen uit “hubris” kunnen vermijden. Om het met een uitspraak van de vergane glorie van managementgoeroe Tom Peeters te zeggen : “you couldn’t have screwed up a Fortune 500 company in the 70′ies if you wanted to!” :).

In mijn persoonlijk leven zie ik dingen mislukken en ervaar dat veel “proberen” een noodzaak is om af en toe “geluk” te hebben. Maar ik heb de luxe om toch onverwacht en soms onwaarschijnlijk situaties ook goed te zien uitdraaien; vandaar dat ik bescheiden blijf als iets lukt en “niet lukken” ook wel aan mezelf wijt maar ook een gezonde portie aan “de omstandigheden” toewijs; mijn ego moet ook blijven leven hé :).

Accepteer instabiliteit

Stabiliteit en continuïteit zijn een illusie; duurzaamheid kan je nastreven (moeten we?); maar het is nooit haalbaar, niets is echt duurzaam.

De mens is in een constante queeste naar  “verworven rechten en zaken”;  we hebben een  onverzadigbare honger naar zekerheden. Dit wordt bijvoorbeeld perfect geëtaleerd door onze gigantische verzekeringssector die blijkbaar inspiratieloos dezelfde slogans blijft herhalen.  We willen “vast werk”, een “vaste stek”, een “stabiele partner” “een duurzame relatie”… er is niets mis met bovenstaande, alleen het zijn strohalmen, er bestaat niet zoiets als onwrikbare verworvenheden. Alles is steeds instabiel en onzeker; zelfs wie je bent. Uiteraard wil ik ook graag mijn portie zekerheden, maar het besef dat die onbestaande zijn, het realiseren van de fragiliteit ervan spaart veel overbodige frustratie en wrevel. Als we heel even onze hersenen gebruiken

In de balans tussen beschermen wat we hebben en openstaan en creëren van het nieuwe is de balans volledig naar links omgeslagen, onze behoudsgezindheid remt alle verandering af.

wordt vervolgd