Dit is een topic van De Praktische Boeddha, de eigenzinnige “gids voor een goed leven”. De Praktische Boeddha gidst je door zowel grote levensvragen: hoe je kan omgaan met en nadenken over: “moeder waarom leven wij? “Is geld werkelijk zo belangrijk?”. “Bestaat de hemel? “Wat is Nirwana?” of dagdagelijkse bekommernissen : “mogen we nu eigenlijk dieren doden of niet?” of “ambitieus zijn zonder er zenuwen van te krijgen”.
Klik op deze link als je een overzicht van de topics wil of de algemene filosofie over “De Praktische Boeddha”http://www.geertfiers.com/index.php/2013/09/21/de-praktische-boeddha-the-practical-buddha/
Hier volgt een bezinning over de topic “martelen”. Is het werkelijk “onmenselijk”? Of is het net des mensens omdat het zo wijd verspreid is? Zijn alle “beulen” die in oorlogssituaties hun “vijanden” op een onwaarschijnlijke manier pijnigen gewetenloze psychopaten? Integendeel, psychopaten hebben het onvermogen om “empatisch” te zijn, dat is een minderheid van de bevolking. Veel oorlogsbeulen kunnen zich wel degelijk inleven in het gevoel en de pijn van de andere, het houdt hen echter niet tegen.
Dit is wellicht mijn moeilijkste onderwerp, het is niet af en ik heb stof genoeg voor een boek op zich; elk commentaar is dan ook welkom, het is minder afgelijnd dan je denkt, wat je zal zien bij het verder lezen.
Bij “martelen” denken we aan gebeurtenissen zoals deze : In Borneo werden Australische soldaten tijdens WOII opgegeten door hun Japanse belagers, wat het nog erger maakte is dat ze niet in één keer werden gedood, maar dat hun “vlees” stukje bij beetje levend werd afgesneden; de rest van het “eten” bleef langer vers als de “prooi” in leven bleef. De ene mens was de andere mens hier op een weerzinwekkende manier aan het martelen, toch is dat dit niet de extreemste vorm; wellicht handelden die soldaten niet voor zijn plezier maar om in hun zelfbehoud te voorzien.
Is het volgende ook martelen? In de lagere school maakte ik het volgende mee : de notoirste pestkop en een vriendje hielden een andere jongen uit de klas tegen op een landweg; het soort jongen dat er zich voor “leende” om gepest te worden, de juiste haarkleur en “traag” zijn. We moeten zo’n 10-11 jaar geweest zijn en waren dus allemaal “proper”, de gepeste jongen had echter de reputatie dat hij het soms moeilijk had om zijn gevoeg op te houden. De twee bullebakken hielden het kereltje tegen op zijn weg naar huis en hij mocht pas vertrekken als hij eerst “in zijn broek scheet”. Bovenop het al heel zwakke zelfbeeld van de jongen moet dit een ultieme vernedering geweest zijn, hij moest ook nog eens thuiskomen en het uitleggen vermoed ik. Twee bullebakken? Eigenlijk was er maar één, de andere gast was een lieve kerel die “gewoon” meedeed. Ben ik iets vergeten? Ja : ik stond er op te kijken en heb daar geen enkel excuus voor, ik was perfect in staat om die twee tegen te houden en de jongen te laten vluchten. Ik was ook niet bang voor een bloedneus want was fysiek de sterkste. Mea culpa, ik was de derde beul. Toch zullen de meesten onder ons dit niet onder “martelen” catalogeren, maar onder pesten of kwajongensstreken. Is het misschien daarom dat we er allemaal toe in staat zijn?
Twee films zetten aan tot nadenken over martelen vanuit een totaal verschillende optie :
“Les 7 jours du talion” of “7 days of Retaliation” en “Unthinkable”.
Wraak als motief :
“Les 7 jours du talion is een Canadese film die toont hoe een man de “mishandelaar/verkrachter/moordenaar” van zijn dochter gedurende zeven dagen op de meest pijnlijke manier martelt. Je kan genieten van het sappige Canadees-Frans in deze film, maar de inhoud is wel heel rauw. Gedurende het eerste halfuur van de film betrapte ik me er zelf op dat mijn opinie over martelen, namelijk : “het is nooit of te nimmer te verantwoorden”, aan het wankelen ging. Ik trachtte me in te leven in de hoofdfiguur, het beste en liefste van wat er in je leven is, is je brutaal ontnomen, je wil niet dat de “onmens” ervan afkomt met een gevangenisstraf; je gaat die langzaam doodmartelen, zeven dagen aan een stuk. De “beul” in de film is geen psychopaat, integendeel, hij kan zich wellicht heel goed inleven in de pijn van zijn “slachtoffer”. De initiële reactie die ik had : “dit kan ik ook, mocht er iemand mijn kinderen mishandelen en doden” ebde toch vrij snel weg en keert terug : “martelen uit wraak is zinloos en verlaagt je als mens”. De film is een aanrader.
Informatie om mensen te redden als motief.
In ”unthinkable” wordt de beul gespeeld door een weergaloze “Samuel Jackson” die opgetrommeld is door zijn overheid om een terrorist te ondervragen waar hij drie atoombommen verstopt heeft die bij ontploffing miljoenen mensen zullen ombrengen. Het morele over- en weer geschuif wordt uitgebeeld door overheidsofficials die weinig, of net heel veel, scrupules hebben om een persoon op de gruwelijkste manier te pijnigen om informatie te verkrijgen. Eén persoon martelen om honderdduizend mensen te redden, kan dat? Ik ben er niet uit. Als het net als in de film honderd procent zeker is dat hij zijn dreigementen gaat uitvoeren? En mag je dan zover gaan dat je zijn vrouw en kinderen voor zijn neus martelt en doodt? Zoals gezegd : ik ben er niet uit, maar het is te gemakkelijk om op mijn moreel hoogstaand platform te blijven staan en te zeggen : “neen, martelen mag nooit, ook niet in dit geval”?
“Martelen” toont het slechtste in de mens, daar blijken we het over eens te zijn, we zijn er nochtans quasi allemaal toe in staat. Waar we het niet over eens zijn is wanneer martelen begint, welke grens je er moet voor overschrijden. Wat doen we met “pesten” of “er zich niet van bewust zijn dat men een levend wezen martelt”?
Laat me daar toch de grens trekken : “Martelen vind plaats als een mens, bewust of onbewust, een levend wezen, dat pijn kan ervaren, aanhoudend pijnigt, zij het lichamelijk of psychisch; zonder wederzijdse toestemming; zonder zelfbehoud of behoud van het andere wezen als motief”.
Dit is geen klassieke definitie, veel omschrijvingen hebben het enkel over martelen tussen mensen of martelen gecoördineerd door overheden; mijn bepaling is ruimer, maar niet definitief, openstaand voor discussie en debat.
Ik hou de definitie vrij open, omdat net het niet onderkennen van de kiemen tot martelen dikwijls genegeerd worden, omdat gedrag dat sterk ‘grensoverschrijdend” is vergoelijkt wordt. Bekijk maar eens de reacties op alweer een ongeval bij studentendopen of “inwijdingsrituelen” allerhande. Ik hoor mensen zeggen dat het individu zelf maar moet afhaken als het de fysieke of psychische vernederingen niet meer aankan, of goedkoper : dat het allemaal vrij onschuldig is. Ik weerleg dat met klem, de schachtenmeesters scheppen er genoegen in om te vernederen anders zouden ze het niet op hun dikwijls extreme manier niet doen; het zijn dezelfde mechanismen die ervoor zorgen dat er in “het echte leven” of in “oorlogssituaties” zo licht tot martelen wordt overgegaan : het “ontmenselijken” of het zelfs het “ont-wezen” van andere levende wezens. “Het zijn maar schachten” wordt dan : “het zijn maar joden, kaffers, moslims, kuffars …” alles wat toelaat om de “andere” te denigreren tot een niet volwaardig mens zijn, of zelfs geen mens zijn … De Japanse “onderzoekers” die tijdens hun overheersing rond WOII de meest “onmenselijke” experimenten uit op Chinese gevangenen uitvoerden zijn een schrijnend voorbeeld: vivisectie van levende mensen (onder wie zwangere vrouwen die bevrucht werden door de dokters) en de amputatie van ledematen en herbevestiging aan andere lichaamsdelen van gevangenen; mensen werden gebruikt als proefpersonen voor granaten en vlammenwerpers, ze werden geïnjecteerd met ziektes om de gevolgen ervan te bestuderen. De slachtoffers werden ”ont-wezend” door ernaar te verwijzen als “houtblokken” “logs”. Breng mij nog eens een “blok” voor het volgende experiment …
Hieronder ontleedt ik de definitie :
1. “Een mens”; dat het een marteling is voor de muis die door de kat langzaam spelenderwijs wordt gedood lijdt geen twijfel; toch spreken we hier niet over “martelen”. De kat kan er niet aan doen, het is haar instinct. Een mens heeft altijd de keuze, of niet?
2. “Bewust of onbewust“; ik kies er opzettelijk voor om beide open te houden, hoewel het meer gangbaar is om enkel “bewust” martelen te overwegen. ”Bewust” martelen betekent dat je wel degelijk weet dat het wezen dat je actie ondergaat, pijn lijdt. Dat maakt het natuurlijk erger, veel erger dan als je je het niet realiseert. Als mensheid moeten we er voortdurend naar streven om de situaties te erkennen waar een levend wezen pijn lijdt en als we nieuwe kennis daarover verwerven moeten we die situaties vermijden. Een dier slachten zonder het te verdoven levert wellicht een marginaal nut op voor de slachter; het beantwoordt aan religieuze rituelen, en wat ik niet heb kunnen verifiëren: het vlees schijnt lekkerder te zijn. Toch weten we heel goed dat we onnodig lijden veroorzaken daarmee, dus is verdoving aangewezen. Honderd jaar geleden was een minderheid hiervan zich wellicht bewust, vandaag steeds meer, me moeten dat blijvend onderzoeken en onszelf in vraag stellen. Zijn we een ijsbeer aan het martelen door hem in een zoo te stoppen? Ik denk het wel?. Toch staan we als dwazen te kijken in de zoo en wijzen we hem aan om onze kleine kinderen te tonen : “kijk eens : een gevaarlijke ijsbeer”. Mocht de beer het ons kunnen zeggen dan verzeker ik u dat hij de zoo als een ware marteling vindt en dat hij liever iets meer vierkante kilometer heeft om zich rond te bewegen een paar breedtegraden noordelijker.
3. Een levend wezen dat pijn kan ervaren. Luc Ferry haalde het al aan : “we voelen niet de behoeft om een klok te martelen?” . Een boom is een levend wezen, toch kunnen we met grote zekerheid zeggen dat hij geen pijn ondervindt als we hem in stukken zagen. Maar wat met een vis? Voelt die pijn als we hem als levend aas gebruiken om een grotere vis te vangen? Voelen de kreeften pijn als ze opgesloten zitten wachtend om levend gekookt te worden?
4. Aanhoudend pijnigt. Iemand een petat op zijn gezicht verkopen en weglopen is fout, het doet zeker pijn bij de ontvanger, toch is het geen “martelen”. Martelen verondersteld een voortdurende handeling : een persoon een dag lang vasthouden en die elke tien minuten een harde slag in het gezicht geven is wel martelen. Veroordeelden stokslagen geven, zoals in Singapore nog steeds het geval is, is martelen. De veroordeelde “mag” zelfs herstellen als hij er onderdoor gaat, zodat hij de volgende slag terug voelt komen.
5. Lichamelijk of psychisch. De grens lijkt evident, toch is ze het niet, hoe omschrijf je het als je hem een week slaap ontzegt? Toch kunnen handelingen die fysiek eigenlijk weinig of geen pijn veroorzaken ook een ware marteling zijn : constante, voortdurende vernedering kan mensen compleet onderuit halen en zelfs tot zelfmoord brengen.
6. Zonder zelfbehoud of behoud van het andere wezen als motief. “Zelfbehoud” zal sowieso niet makkelijk als motief in te roepen zijn, mogen we de daden van Japanse soldaten zoals hierboven omschrijven, die wellicht dienden om zelf te overleven daarom schrappen als “martelen”? Gruwelijk zijn ze alleszins wel.
Sommige revalidatieprocessen of medische onderzoeken of behandelingen worden een ware “marteling” genoemd; maar dat zijn ze niet als ze noodzakelijk zijn om iemand beter te maken en die persoon ermee instemt. Wat met een tachtigjarige talloze uiterst pijnlijke onderzoeken en behandelingen laten ondergaan waarvan men weet dat ze wellicht geen enkele kwalitatieve levensverlenging meebrengen? …
Bij dit laatste zit ik natuurlijk al aan het volgende onderwerp : “waardig sterven”.
Het onderwerp “martelen” wordt verder uitgewerkt en bijgewerkt in de komende weken. Ik zal onder andere verschillende experimenten en situaties aanhalen die aantonen dat de meeste mensen, sneller dan ze denken, in staat zijn om te martelen.
wo